اداره کل دامپزشکی استان خراسان جنوبی

ارزن گیاهی است که در تمامی نقاط جهان یافت می شود و گیاهی یک ساله است با ساقه عمودی، باریک و برگ دار می باشد که می تواند به ارتفاه 100 الی 150 سانتی متر برسد. این گونه دارای رشد سریع بوده و قادر به رشد در انواع شرایط خاک و آب و هوایی می باشد . ریشه آن کم عمق، پراکنده و تکه تکه است که در شرایط آب و هوایی نیمه خشک در بسیاری از نقاط ایران مانند بیرجند، کرمان، یزد و اصفهان قادر به رشد می باشد و به عنوان علوفه جت چرای دام ها استفاده می شود . گونه های مختلف پانیکوم حاوی اگزالات با غلظت بالا هستند و می توانند منشاء مسمومیت با این ترکیبات در دام ها واقع شوند. ارزن و بعضی دیگر از گونه های پانیکوم حاوی ساپونین های استروئیدی هستند. پس از خوردن ارزن توسط گوسفندان ساپونین های استروئیدی در شکمبه متابولیزه شده و ترکیباتی به نام های اپی سارسا ساپوژنین و اپیس ملاژنین از آنها حاصل می گردد. این متابولیت ها پس از جذب در کبد کنژوگه می شود ولی در طی این روند با کلسیم ترکیب و املاح کلسیم آنها تولید می گردد.
این املاح در مجاری صفراوی داخل کبدی رسوب می نماید و موجب انسداد آنها می شود. ترسیب این مواد در مجاری صفراوی آسیب مخاط و کلانژیت را باعث می شود. در این حالت در دفع مواد از طریق صفرا اختلال ایجاد می گردد و ضمن برگشت محتویات آن غلظت فیلواریترین خون افزایش می یابد که در صورت فراهم بودن شرایط موجب بروز حساسیت به نور می شود. بره ها نسبت به گوسفندان بالغ بیشتر مبتلا می شوند. در یک مورد ارجاع دام بیمار(گوسفند) در آذرماه سال 95 به درمانگاه مرجع اداره کل دامپزشکی خراسان جنوبی یافته های بالینی در معاینه فیزیکی شامل ادم صورت، پرخونی مخاط و زردی مخاط چشم در گوسفند مشاهده گردید. در تاریخچه مشخص گردید این گله از پس چرای مزرعه ارزن تغذیه نموده است که در تصاویر تهیه شده علایم بالینی مشهود می باشد. گله فوق حدود 90 درصد علایم بالینی را بروز دادند که با قطع چرای ارزن و درمانهای حمایتی پس از سه روز علایم بهبودی در گله مشاهده گردید.