اداره کل دامپزشکی استان خراسان جنوبی

تب برفکی از مهمترین بیماری های ویروسی واگیر دامی است که با توجه به میزان واگیری بالا می تواند ضرر و زیان اقتصادی بالایی را به دامداران وارد کند . بیشتر زوج سمها مثل گاو و گوسفند و بز به آن حساسند. ضررهایی که این بیماری ایجاد می کند شامل کاهش میزان تولید شیر، هزینه های بالای دارویی جهت درمان دام های مبتلا، آسیب زدن دستگاه تولید مثل، سقط جنین در دام های آبستن و همچنین مرگ در گوساله ها و بره بزغاله های جوان می باشد .

عامل بیماری : عامل بیماری یک نوع ویروس است که از ویژگی های آن مقاومت زیاد در برابر عوامل فیزیکی مثل سرما و رطوبت است و می تواند در دامداری تا یکماه زنده بماند ولی در مقابل اسید و قلیا و خشکی هوا حساس است و سریع از بین می رود . ویروس دارای شکل های مختلفی در کشورها و محل های مختلف می باشد و به همین علت فقط دام هایی که به وسیله همان شکل از ویروس واکسن خورده اند در هنگام حمله آن شکل از ویروس مقاوم می باشند و در مقابل شکل های دیگر ویروس مقاوم نمی باشند و به  همین خاطر واکسن هایی که برای مایه کوبی دامها استفاده می شود معمولا دو یا چهار شکل مختلف از ویروس کشته شده بیماری را دارند تا دام علیه همه ی آنها مقاوم شود ولیکن با توجه به اینکه شکل های مختلف ویروس بسیار متنوع است نمیتوان با واکسیناسیون هر دام به ایمن شدن کامل دام مطمئن شد .

علائم بیماری : تب بالا ، تشکیل تاول در دهان ، پا و سرپستانک که تاول ها در دهان سبب ترشح زیاد بزاق و کف کردن دهان دام ودر پا  سبب لنگش دام و همچنین در سرپستانک  سبب درد در هنگام دوشش دام می گردد.

در گوسفند و بز معمولا بیماری خیلی شدید نیست و ممکن است مرحله تب در دام زیاد واضح نباشد ولی لنگش و زخم های دهانی در گله به وضوح دیده میشود این بیماری دارای یک فرم دیگر نیز هست که بدلیل شدت بالای عامل بیماری در خون و مقاومت کم دام های جوانتر مثل گوساله ها و بره بزغاله ها باعث مرگ ناگهانی زیاد و بدون علائم دهانی و سم در گله می گردد .

تاولها روی باند شاخی سم ، لای انگشتان و روی برآمدگی پاشنه در پا و همچنین در قسمت دهان روی زبان ، لثه ها و سقف دهان دیده می شود که بدلیل پاره شدگی باعث دردناکی دهان و بدلیل مختل کردن عمل بلع باعث ریزش بزاق زیاد و کف مانند در دهان دام می گردد که معمولا دچار عفونت های میکروبی  و چرکی  نیز شده و سفید و برفکی شدن و بد بو شدن ناحیه دهان نیز به همین خاطر می باشد .

راههای انتقال : عامل بیماری می تواند بصورت مستقیم یا غیر مستقیم توسط دامهای آلوده ، فراورده های آلوده دامی مثل کود و شیر ، افراد آلوده ، تجهیزات و وسایل آلوده و همچنین ذرات گرد و غبار و هوا منتقل شود و البته در فواصل نزدیک باد نیز می تواند نقش مهمی در انتقال بیماری داشته باشد .

ناقلین بیماری : معمولا دام هایی که بیمار شده اند بعد از بهبودی زخم ها می توانند تا مدتهای زیادی عامل بیماری را در قسمتهای مختلف بدن خود مثل دهان ، حلق ، سقف دهان و قسمت ابتدایی مری نگاه داشته و این عامل بیماری را به بیرون دفع کنند و باعث بیمارشدن دام های سالم دیگر شوند و به همین جهت این دام ها برای گله خطرناکند و می توانند تا مدتها دام های حساسی را که در گله هستند یا دام های حساس تازه خریداری شده را به بیماری مبتلا کنند .

کنترل بیماری : با توجه به اینکه امکان حضور ویروس همیشه وجود دارد و واکسیناسیون به تنهایی فقط می تواند تاثیر بیماری را کم کرده یا به حداقل برساند ، باید جهت کنترل بیماری، علاوه بر واکسیناسیون نسبت به شناسایی کانون بیماری و قرنطینه و حذف و دفن بهداشتی دامهای تلف شده و ضدعفونی مرتب دامداری برنامه ریزی دقیق انجام داد .

در صورت بروز اولین مورد مشکوک به بیماری باید نسبت به کنترل حمل و نقل دام ها اقدام نموده و تا اثبات رفع بیماری ، دام های نزدیک به نواحی آلوده را نیز از نظر بروز علائم بیماری مراقبت کرد و همچنین نسبت به واکسیناسیون حلقه ای در اطراف محل بروز بیماری اقدام کرد و از اقدامات بهداشتی دیگر مانند استفاده از مواد ضدعفونی کننده در خودروهای حمل شیر و علوفه و همچنین چاله های ورودی درب دامداری نیز کوتاهی نکرد .

درمان : با توجه به اینکه معمولا بعد از دیده شدن علائم در دام عامل بیماری جراحات خود را در بدن دام ایجاد کرده است ، فقط باید از درمان های حمایتی جهت مقاوم سازی دام و بهبود جراحات استفاده کرد .استفاده از مواد ضدعفونی کننده اسیدی مثل سرکه یا مواد بازی مثل جوش شیرین و بتادین و همچنین داروهای ویژه جهت این بیماری، در جراحات دهان و سم ، با توجه به اینکه ویروس ها به این مواد حساس هستند جلوی فعالیت و تکثیر بیشتر و در نتیجه آسیب بیشتر بافت را می گیرد .

استفاده از آنتی بیوتیک ها مثل اکسی تتراسیکلین یا پنی سیلین نیز در جهت پیشگیری از عفونت های ثانویه  و چرکی شدن زخم ها بمدت سه تا پنج روز مفید می باشد .

با توجه به اینکه دهان دام زخم می باشد و دام نمی تواند علوفه خشبی و خشک بخورد بهتر است از علوفه های نرم جهت تغذیه دام استفاده کرد و در دام هایی که اشتها به غذا ندارند حتما از پودرهای سرم او آر اس در آب حل کرده و در اختیار دام قرار داد .

تزریق چند نوبت ویتامین آد3 ای نقش موثری در بهبود سریعتر بافت آسیب دیده دارد.

با توجه به اینکه دهان دام زخم و معمولا دچار عفونت های ثانویه  است بایستی دام ها در محل هایی سرد و در معرض بادهای سرد نباشند زیرا این شرایط باعث عدم بهبود زخمها و همچنین سرایت عفونت به ریه ها  می گردد که باعث مرگ و میر بالاتر شود

برای بهبود سریعتر زخم ها در دهان و سم و سرپستانک بهتر است از محلول گلیسرین یده که ماندگاری بیشتری دارد بصورت روزانه دو بار تا بهبود نسبی زخمها استفاده کرد و همچنین پماد ویتامین آد3ای بعد از خشک شدن زخم در سرپستانک نقش مهمی در بهبود کامل و سریعتر آثار زخمها دارد .
پیش گیری : مهم ترین عامل بروز تب برفکی در دامداری عدم رعایت اصول حمل و نقل بهداشتی دام و فرآورده های خام دامی در دامداری می باشد لذا رعایت اصول بهداشتی و امنیت زیستی را همیشه در نظر بگیرید. در بررسی های به عمل آمده عدم داشتن چاله ضدعفونی مناسب درب دامداری و عدم رعایت نکات بهداشتی و جابجایی دام بدون مجوز از مهم ترین عوامل درگیری دامداری به بیماری تب برفکی بوده است.

هزینه ناچیز واکسیناسیون تب برفکی در مقایسه با ضرر و زیان های بالایی که جهت درمان دام های بیمار پرداخت می شود؛ قابل مقایسه نیست البته حداقل دو نوبت واکسیناسیون در سال جهت ایمن سازی دام ضروری می باشد.